نقش آموزش های پیش از دبستان در عملکرد تحصیلی دانش آموزان دبستانی

نقش آموزش های پیش از دبستان در عملکرد تحصیلی دانش آموزان دبستانی

دکتر فریبا خوشبخت

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز

عضو هیات مدیره انجمن مطالعات کودکان پیش دبستان

عضو قطب علمی تربیت شهروندی دانش آموزان دبستانی دانشگاه شیراز

والدین در مسیر پرورش کودکان خویش با پرسش های بیشماری روبرو هستند. در این جستار سعی می شود یکی از این دغدغه های ذهنی والدین، یعنی تاثیرآموزش های پیش دبستان(و چگونگی آن) بر عملکرد تحصیلی کودکان در دوره دبستان، مورد بررسی قرار گیرد.

عملکرد تحصیلی

عملکرد تحصیلی واژه ای آشنا برای همگان است که کمتر پدر و مادری از تعریف آن بی خبر هستند. شاید بهترین موقعیت برای درک مفهوم این سازه، تجربه زیسته همه والدین در هنگامی است که مسوولین مدرسه کارنامه فرزندشان را به آنها تحویل می دهند. نمراتی (و یا توصیفاتی) که در کارنامه روبروی هر درسی ( ریاضی، علوم، خواندن و ...) نوشته شده است، نشان از عملکرد تحصیلی فرزندان ما دارد. در این نوشتار وارد این بحث نخواهیم شد که آیا خلاصه کردن عملکرد تحصیلی در نمراتی که دانش آموزان در کلاس درس کسب می کنند، از روایی کافی برخوردار است یا نه؟ فقط به همین بسنده می شود که رایج ترین( نه تنهاترین)  شاخص برای نشان دادن عملکرد تحصیلی در بیشتر کشورها از جمله کشور ما نمرات (و یا توصیفاتی) درسی است.

عوامل زیادی در عملکرد تحصیلی نقش آفرینی می کنند که می توان آنها را به دو دسته عوامل درونی و بیرونی طبقه بندی کرد. از جمله عوامل درونی می توان به هوش، ویژگی های شخصیتی، انگیزش، علایق، عادت های مطالعه، اعتماد به نفس و یادگیری های قبلی دانش آموز(یادگیرنده) اشاره نمود و عواملی چون ارتباط بزرگسالان ( معلم و والدین) با دانش آموز، روش های آموزش، جو کلاس، امکانات آموزشی و... عوامل بیرونی هستند. شایان ذکر است در بعضی مواقع شاهد تاثیرترکیبی عوامل درونی و بیرونی  بر عملکرد تحصیلی کودک هستیم. برای نمونه روش فرزندپروری سخت گیرانه والدین (عامل بیرونی) انگیزش کودک، از جمله انگیزش پیشرفت(عامل درونی) را کاهش می دهد و به دنبال آن کاهش عملکرد تحصیلی رخ می دهد.

همانگونه که در بالا گفته شد از جمله عوامل بیرونی موثر بر عملکرد تحصیلی، یادگیری های قبلی کودک است. یادگیری نتیجه تعامل کودک با محیط خویش است. قبل از ورود کودک به دبستان یکی ازاین  محیط ها می تواند محیط مراکز پیش دبستان باشد. از جمله عوامل اثرگذار در تعامل کودک با محیط مراکز پیش دبستانی، آموزش هایی است که کودک دریافت می کند. بنابراین آموزش های پیش از دبستان به عنوان عاملی بیرونی در عملکرد تحصیلی کودک در دبستان، موثر در نظر گرفت.

آموزش پیش از دبستان

منظور از آموزش پیش دبستان فرستادن کودکان به مراکز پیش دبستانی برای تجربه کردن جوی( فیزیکی و روانی) غیر از خانه و دریافت آموزش های دوران اولیه کودکی است. اگرچه بعضی معتقدند برای فرستادن کودکان به محیط های آموزشی نباید عجله نمود، اما نظریات اندیشمندانی بزرگ همچون مونته سوری، فروبل و پستالوزی به ما گوشزد می کنند که دوران طلایی کودکی اولیه را نباید از دست داد و نباید کودکان را در این دوره از رشد بدون هیچگونه آموزشی رها کرد.

به نظر می رسد با نگاهی غیرمتخصصانه نیز می توان به مزیت آموزش های پیش از دبستان واقف شد. حضور در مرکز پیش از دبستان برای فرزندان ما پیامدهای شناختی و هیجانی دارد. در واقع کودک در محیطی نه چندان رسمی( همچون محیط دبستان) هیجانات مثبت و منفی چون شادی، دوست داشتن و دوست داشته شدن،  اضطراب و ناراحتی را تجربه  میکند و شاهد بروز این هیجانات در دیگران است. این امر اساس یادگیری هوش هیجانی ( عاطفی) در کودکان می باشد. دایره تجربه زیسته کودک با روبرو شدن با فضای فیزیکی و روانی جدید مراکز پیش از دبستان، گسترش می یابد. کودکی که تا کنون با پدر و مادر خود بوده است یا حداکثر با اقوام درجه یک و فرزندان آنها، اکنون و در مرکز پیش دبستانی، مهارت های اجتماعی را یاد می گیرد که نتیجه تعاملات و ارتباطات او با افرادی جدید است. او مفهوم "دیگری" را درک می کند. دیگری یعنی وجود افرادی که از خیلی از جهات از جمله باورها، سلیقه ها و علایق با او فرق دارند. وی از این طریق یاد می گیرد تا بتواند با محیط و دیگران  حاضر در این محیط سازگار باشد و در نتیجه شادتر و اخلاقی تر زندگی کند. به زعم من، رسیدن به درک مفهوم " دیگری"  و تجربه هیجانات مثبت ناشی از آن، یکی از بزرگترین دستاوردهای محیط های آموزش، از جمله آموزش های پیش دبستان است.

از سوی دیگر، علاوه بر یادگیری  مقدمات  خواندن، نوشتن و ریاضی از طریق آموزش های غیر رسمی یا نیمه رسمی ( روش آموزش هایی که منجر به کاهش هیجانات منفی همچون اضطراب می شود) تجارب شناختی دیگر نیز مانند حل مساله نصیب کودک می شود. تقریبا همه بزرگسالان، روزانه با مشکل و مساله روبرو می شوند و برای گذر مناسب از این موقعیت نیاز به استفاده از مهارت های حل مساله هستند. تفکر حل مساله در اتفاقات خیلی ساده که با هدف یا بدون هدف، در مرکز پیش دبستانی پیش می آید، در کودک نطفه بندی می شود و همین امر سرآغاز تربیت فردی متفکر خواهد بود.

از منظری جامع تر، عوامل موجود در آموزش های پیش دبستان که بر روی ویژگی های کودکان تاثیر می گذارند در یک حالت ارتباط حلقوی دوطرفه با یکدیگر قرار دارند. بدین معنا که همه عناصر بر دیگر عناصر تاثیر می گذارند و از آنها متاثر می شوند. برای نمونه وقتی کودک با مهارتهای حل مساله خویش، مساله ای را حل کرد ( پیامد شناختی)، اعتماد به نفس و انگیزه وی بالا می رود ( پیامدهای هیجانی) در نتیجه وقتی مربی مقدمات خواندن را به وی آموزش می دهد به جهت اعتماد به نفس و انگیزه بالا، دقت و توجه او بالا می رود و یادگیری بهتر و سریع تر اتفاق می افتد. نتیجه یادگیری بهتر، اعتماد به نفس بالاتر است و اعتماد به نفس بالاتر، یادگیری بهتر...و این ارتباط حلقوی دوجانبه ادامه می یابد. تصور بفرمایید این ارتباط در بین تمام عناصر ورودی و خروجی در آموزش های پیش دبستان وجود داشته باشد، نتیجه آن تربیت فردی بالنده است.

آموزش های پیش از دبستان و عملکرد تحصیلی در دبستان

همانطور که پیش از این گفته شد عملکرد تحصیلی تحت تاثیر عوامل درونی و بیرونی بسیاری قرار می گیرد از جمله این عوامل، یادگیری های قبلی است. تصور کنید کودک شش ساله ای در لباس مدرسه و با کیف مدرسه روی نیمکت کلاس اول ابتدایی نشسته است. بزرگ ترین انتظاری که اطرافیان به ویژه پدر و مادر از او دارند یادگیری موضوعات دروس مختلف و گذراندن موفقیت آمیز امتحانات کلاسی است. البته این گفته بدین معنا نیست که تنها انتظار ما از مدرسه رفتن کودکان، گرفتن نمرات خوب در امتحان هاست. اما چنین به نظر می رسد این شاخص در کشور ما یکی از معنادارترین ملاک ها به ویژه برای والدین است. قدمهای اولیه کودک مذکور برای رسیدن به موفقیت( یادگیری موضوعات درسی) و برآورده ساختن انتظارات اطرافیان، می تواند این موارد باشد، ارتباط درست با معلم و همسالان، درست نشستن روی نیمکت و گوش دادن به معلم، استفاده از مداد و پاک کن و...، تحمل بودن در کلاس در مدت زمان معین، متمرکز شدن روی یک تکلیف و.... . مشخص است اگر کودک این توانمندی ها را قبل از ورود به کلاس اول یادگرفته باشد، سازگاری او با کلاس و در نتیجه یادگیری موفق وی افزایش می یابد.

در نتیجه آموزش های پیش دبستان، به دو شیوه روی عملکرد تحصیلی ( یادگیری موضوعات درسی) کودکان دبستانی تاثیر می گذارد. اول به شیوه مستقیم و از طریق آموزش هایی که به روش های رسمی یا نیمه رسمی در موضوعات درسی (مانند خواندن، نوشتن و ریاضیات) دریافت کرده است. دیگری به شیوه غیر مستقیم، از طریق تقویت رشد اجتماعی (مانند روابط با بزرگسال و همسال)، رشد اخلاقی (مانند درک "دیگری" و ایجاد حس همدلی)، رشد شناختی( مانند تفکر حل مساله) و رشد هیجانی (مانند اعتماد به نفس) که باعث گسترش تجربه زیسته کودک از محیط آموزشی می شود و در ارتباط حلقوی دو طرفه، که پیش از این گفته شد، عملکرد تحصیلی را تقویت می نماید.

هرآنچه پیش از این گفته شد با قبول این پیش فرض بود که کیفیت مراکز پیش دبستانی و آموزش های آن در حد قابل قبول است درغیر این صورت تضمینی برای گرفتن نتیجه مطلوب از آموزش های پیش دبستان وجود ندارد.

برای دانلود فایل مقاله اینجا کلیک کنید.