آسیب های جنسی و خطراتی که پیش روی کودکان و نوجوانان است ، همواره وجود داشته اما با گسترش فضای مجازی و افشا شدن تعدد این جنایات خاموش ، آموزش های مراقبتی به کودکان به منظور پیشگیری از آسیب ها و آزارهای جسمی و جنسی کودکان بیش از پیش احساس می شود .

اصلا تربیت جنسی چه تعریفی دارد ؟

چیزی که عامه افراد درباره این تعریف استنباط می کنند ، به علت وجود واژه ((جنسی)) در این عبارت ، برداشت منفی است و گمان می کنند مسائل مربوط به روابط جنسی قرار است به کودکان آموزش داده شود . در حالی که تربیت جنسی برای کودکان به معنای مراقبت از بدن و احتیاط هایی است که باید انجام دهند تا کسی از آن ها سوء استفاده نکند . هر چه زودتر به فرزندانمان آموزش های لازم و متناسب با سن شان را بدهیم ، بهتر است به محض اینکه بچه ها سوال هایی را درباره بدن و نقاط حساس پرسیدند زمانی است که حتما باید با جواب های کوتاه و درست با آن ها همراه شویم و آموزش را به تاخیر نیندازیم چون در بسیاری موارد ، متاسفانه شاهد خطرات در سنین پایین هستیم و این وظیفه والدین است که با مراقبت های زیاد ، ناتوانی کودک در مراقبت از خود را جبران کنند .

پرداختن به تفاوت غریزه جنسی در حیوانات و انسان ها شروع بحث بود . در انسان ها غریزه جنسی دائمی است و در حیوانات به صورت فصلی ! دلیل دائمی بودن این غریزه در انسان ها یک دلیل اصلی دارد و آن ، بودن والدین کنارهم  برای تولید مثل و پرورش فرزندان است . اصولا تربیت جنسی به ترتیب باید توسط والدین ، معلمان ، رسانه ، همسالان و سپس اینترنت انجام شود اما تا چه اندازه این موضوع با وجود محدودیت ها در کشور ما انجام می شود ؟ آنچه امروزه به چشم می خورد تربیتی است که توسط سلسه مراتب عکس موارد فوق انجام می شود یعنی  به عبارتی با دسترس بودن امکانی مثل اینترنت شروع کار با همین امکان انجام می شود و موارد دیگر در ادامه عوامل یادگیری قرار می گیرند  . به صورت اینترنت ، همسالان ، رسانه ، معلمان و سپس والدین ! کودکانی در کودکی تربیت درست جنسی نمی بینند در زندگی زناشویی خود دچار مشکلات عدیده ای خواهند شد . برای شروع کار در محیطی تحت عنوان خانه به عنوان محیطی امن رفتارهایی از والدین انتظار می رود . از جمله :

1. پرهیز از به کاربردن الفاظ رکیک در مقابل کودکان در محیط خانه و خانواده

2. پرهیز از معاشقه های جنسی در مقابل کودکان

3. پرهیز از عریان گشتن و دوری از لباس های نامناسب مقابل دیدگان کودک ( به عنوان مثال: خانم های سن بالا که در مقابل کودکان عریان می شوند و لباس عوض می کنند این صحنه ها در ذهن کودک ماندگار شده ، تقویت می شود و کودک ،پس از بزرگ شدن به زنان سن بالا تمایل پیدا می کند.

نحوه پاسخ به سوالات جنسی کودکان :

از زمانی که کودکان شروع به صحبت کردن می کنند و به درکی از محیطی که در آن زندگی می کنند دست می یابند شروع می کنند به پرسیدن سوالاتی از قبیل اینکه :

مامان من از کجا اومدم ؟

مامان فرق من با داداشم یا خواهرم چیه ؟

مامان چرا فقط تو بچه میاری ؟

مامان چرا بابا بچه نمیاره ؟

برای پاسخگویی به سوالاتی از این قبیل لازم است شروع کنیم به کتاب خواندن و شروع کنیم به توضیح اندام های مختلف بدن مثلا از اندام هایی مثل چشم و گوش شروع کنیم  و به توضیح مختصری درباره آلت های تناسلی بپردازیم .  برای توضیح این مسائل می توان از مجسمه و عکس و یا مولاژ و حتی عروسک هم استفاده کرد . چون کودکان تمایل زیادی به بازی هایی مثل دکتر بازی دارند .

هر چقدر والدین حیای بیش از حد نشان بدهند و از جواب دادن تفره بروند ، کودکان هم در سوال پرسیدن حیا می کنند و در بسیاری از موارد سوال نمی پرسند . از سن 4 و 5 سالگی شروع کنیم به توضیح قسمت های درونی بدن !

 از سن 5 یا 6 سالگی دوره ای شروع می شود به نام دوران نهفتگی جنسی . یعنی علایق جنسی در سکون و خاموشی باقی می ماند . بچه ها با بازی کردن با آلت تناسلی خود لذت می برند . باید سعی کنیم حواس بچه ها را پرت کنیم و اگه کنترل نشود و این کار تبدیل به عادت شود در بزرگسالی تبدیل به خود ارضایی خواهد شد . 

برای پاسخ به سوالای کودکان لازم است رفتارهایی را کنترل کنیم :

از توهین و تحقیر بچه ها جدا خودداری کنیم . بعضی از والدین به هنگام همچین سوال هایی کودکان رو مورد کتک و تنیه یا مسخره کردن قرار می دهند ، این رفتارها نه تنها کودک را از والدین دور می کند بلکه  اثرات مخرب روحی و روانی در کودک دارد چون این یک دوره ی طبیعی در زندگی کودک است و چنین رفتارهایی واقعا مناسب نیست . نباید طوری با کودک صحبت کرد که کودک احساس خجالت و شرم کند . برای راهنمایی کودکان سعی کنیم قبل از ورود آن ها به دوره روانی_ جنسی و پرسیدن سوالایی جنسی از قبل مطالعه کنیم و اطلاعات غلط در اختیار بچه ها قرار ندهیم .  توجه به این نکته ضروری است که قبل از در اختیار قرار دادن کتاب در اختیار بچه ها ، والدین کتاب را مطالعه کنند . اجباری نیست که والدین همه ی چیزهایی که واقعیت دارد و درست است را به کودکان توضیح دهند بلکه لازم است همه چیزهایی رو که توضیح می دهند درست و واقعی باشد . 

کودکان 14-10 ساله :

کودکان در این سنین  احساسی آگاهانه نسبت به جنسیت خود دارند و همه ی شیوه های ابراز وجود را به کار می گیرند . آگاهی دارند از اهمیت و ارزش خصوصی بودن اعضای خود . آن ها از پرسیدن سوالات جنسی احساس خجالت و شرمساری می کنند.

هویت جنسی :

هویت جنسی یک حالت روان شناختی است که نمایانگر احساس فرد از مذکر یا مونث بودن خود است . بهترین الگو برای تعیین هویت جنسی کودک ، پدر و مادر او است .

چرا والدین در مقابل سوالات بی شمار فرزندان شرمسار می شوند ؟

1. علت آن ممکن است عدم آگاهی والدین باشد .

2. گاهی والدین نمی دانند تا چه اندازه باید به کودک پاسخ بدهند .

3. فکر می کنند اگر به سوالات جنسی کودکان پاسخ دهند بچه ها منحرف خواهند شد .

والدین در پاسخ به فرزندان متفاوتند :

1. اصلا هیچ اطلاعاتی در اختیار کودک قرار نمی دهند .

2. اطلاعات کم و غلط به فرزندانشان می دهند .

3. اطلاعات بسیار زیاد به فرزندانشان می دهند .

4. پاسخ های مناسب می دهند .

سوال کودک : مامان من از کجا اومدم ؟

پاسخ در 3 سالگی : از شکم مامان

در 6 سالگی : دوباره بگین از شکم مامان ! مسلما کودک کنجکاو تر است و دوباره می پرسد . این بار سعی کنید سوالش رو با سوال جواب بدید . مثلا بپرسید : خودت چی فکر می کنی ؟ ( با انجام این عمل می توانید متوجه شوید کودک تا چه اندازه از این موضوع ـگاهی دارد .)

یکی از کارهایی که برای  توضیح به کودک می شود انجام داد این است که مثلا همراه با کودک به کاشتن یک عدد لوبیا بپردازید و همراه با کودک شاهد مراحل رشد و نمو آن باشید و به کودک توضیح دهید . یا استفاده از فیلم حیات وحش یا ماکت حیوانات و یا حتی مراحل گرده افشانی در گل ها یکی از روش های توضیح می تواند باشد .

نکته :

در آموزش مسائل جنسی به کودک باید به فرهنگ و اطلاعات قبلی کودک توجه شود .همیشه در جواب به سوالات از جوابای ساده شروع کنیم . به طور مثال وقتی کودک می پرسد : تفاوت من با داداشم  یا خواهرم چیه ؟  از بیان چیزهای ملموس و آشکار شروع کنیم مثلا از تفاوت لباس های دخترانه و پسرانه !

پوشش کودکان چگونه باشد ؟

1. از 3 تا 4 سالگی کودکان دوست دارند ، بدنشان محرمانه باشد و از اینکه گاهی والدین آن ها بدن کودک را در معرض دید قرارمی دهند و دیگران آن ها را عریان می بینند شرم می کنند.

2. والدین کودکان را زیاد عریان و یا با لباس کم نگردانند تا کودک به این وضع عادت نکند .

والدین باید به کودکان متذکر شوند ، هیچ کسی جز پزشک حق دیدن بدن آن ها را ندارد .

حمام رفتن کودکان :

• تولد تا 2 سالگی : مادر می تواند در سنین شیرخوارگی فرزندان دختر و پسر خود را به حمام ببرد ولی لازم است قسمت تناسلی خود را بپوشاند .

• سن 3 تا 6 سالگی : کودکان با هم جنس خود به حمام بروند ( دختر با مادر ، پسر با پدر ) . زیرا دیدن بدن عریان جنس مخالف مممکن است موجب انحرافات جنسی کودک در آینده شود.

• از 6 سالگی به بعد : مستقلا به حمام و دستشویی بروند .

محل خواب کودکان و والدین چگونه باید باشد ؟

بعد از سن 2 سالگی و اتمام زمان شیردهی مادر ، لازم است محیط خواب کودک با والدین جدا شود . چون کودک به سطحی از آگاهی رسیده است و شنیدن صداهایی که در معاشقه ها و ارتباطات جنسی پدر و مادر اتفاق می افتد  می تواند اثرات مخربی در روان کودک ایجاد کند . والدینی که کودکان را از خود جدا نمی کنند ، باعث ایجاد اثراتی مثل : اعتماد بنفس پایین ، عدم بلوغ اجتماعی ، و اضطراب جدایی در کودکان می شود . حتی در صورت مشترک بودن محل خواب کودک با خواهر یا برادر توجه با این نکته ضروری است که حتما کودکان لباس مناسب داشته باشند و عریان نباشند . 

دومین نشست علمی تخصصی انجمن مطالعات کودکان پیش از دبستان

21 آذر ماه 1397

دکتر فاطمه آذرتاش